Памятаеце, пра шчасце было трапна прыкмечана: той спазнаў самае высокае шчасце, хто не толькі з задавальненнем вяртаецца пасля працоўнага дня дадому, але і хто з радасцю ідзе на працу. Праца і дом – гэта два жыццi, кожнае з якіх па-свойму цікавае, напоўнена прыемнымі эмоцыямі, разнастайнымі падзеямі. Наша сённяшняя субяседніца менавіта з такіх людзей: у школе яна атрымлівае асалоду ад зносін з дзецьмі, вучыць іх з любоўю і вялікай павагай ставіцца да роднай мовы, сама з трапятаннем зноў і зноў «спрабуе на смак» беларускае слова; дома – уся ў клопатах пра сваю сям’ю. Вясковага настаўніка Наталлю Фёдараўну Грамовіч натхняюць дзеткі, яслі-сад–сярэдняя школа вёскі Мялешкавічы, урокі, гурткі, цікавыя школьныя падзеі. Яна дыхае гэтым.
Наша гутарка з таленавітым настаўнікам здалася мне дастаткова нетрадыцыйнай, цікавай і павучальнай.
– Наталля Фёдараўна, знешнасць у вас вельмі цікавая: прыгожая жанчына ўсходняга тыпу… Адкуль вы родам?
– Нарадзілася я на Поўначы, на беразе Чукоцкага мора. Тата мой родам з Мялешкавіч: на Поўнач паехаў працаваць ветурачом па накірунку. Ажаніўся, нарадзіліся дзеці. Мама рана памерла, мне быў усяго год, і бацьку было цяжка выхоўваць дваіх дзяцей, таму ён вырашыў пераехаць у роднае сяло, каб яму дапамаглі родныя. Так мы з братам апынуліся ў беларускай глыбінцы. Можна сказаць, што маёй другой мацi была мая хросная На-дзея Iванаўна, якая разам з дзядуляй i бабуляй нас расцiлi… Скончыла Рэчыцкі педагагічны каледж, выбраўшы беларускую мову і літаратуру. З 1994 года працую ў школе, у якой і вучылася.
– Выбар беларускай мовы і літаратуры ў якасці спецыяльнасці – гэта ўсяго толькі выпадковасць? Ці вы патрапілі пад абаянне свайго настаўніка, які вас натхніў на вучобу?
– Я заўсёды лічыла беларускую мову сваёй роднай. Мая бабуля нарадзілася ў 1904 годзе, дзядуля – у 1902 г. Яны заўсёды размаўлялі на беларускай мове. Чырвоны, немаўля, цяжарная жанчына, каханне – гэтыя прыгожыя словы ўразілі мяне яшчэ ў дзяцінстве, я чула іх кожны дзень. Дзякуючы маім родным я была, як казала мая выкладчыца ў каледжы, майстрам старажытнага слова. Мне было досыць лёгка разумець значэнне слоў. Прыгожая мiлагучная мова, на якой мне вельмі прыемна размаўляць, чытаць кнігі, вучыць хлопчыкаў і дзяўчынак. Дарэчы, настаўнікі беларускай мовы і літаратуры ў нашай школе былі таксама ўлюбёныя ў сваю справу: Адам Іванавіч Жыльскі, Алена Рыгораўна Аўраменка. Асабліва моцна ўразіў нас малады настаўнік Анатоль Міхайлавіч Рудзько, які з вялікім захапленнем выкладаў свой прадмет і вельмі прыгожа і мілагучна гаварыў па-беларуску.
– Вы з такой любоўю кажаце аб сваім прадмеце, пра сваіх вучняў… Колькі іх у вас? Класы ў школе вялікія?
– З кожным годам колькасць навучэнцаў у школе памяншаецца – такая вось сумная тэндэнцыя. Паступова паміраюць вёскі. Напрыклад, у суседняй Iванкаўшчыне за апошні час захаранілі шмат пакінутых дамоў. Маладыя людзі з’язджаюць. І вінаваціць іх у гэтым нельга: усе хочуць добраўпарадкаванае жыллё, перспектыўную працу. Вядома, у мяне як у чалавека, які ўсё жыццё жыве ў вёсцы, баліць душа. Неяк ішла па вуліцы і сустрэла былога вучня нашай школы. Ён на 4 гады старэйшы за мяне. Прыехаў у вёску, хоць яго хаты даўно ўжо няма. Сказаў, што хоча паглядзець на роднае сяло, на тых старых, якія яшчэ жывуць, успомніць мінулае. Нас заўсёды цягне ў родныя мяс-ціны, і, вядома, хочацца, каб вёска жыла, каб было куды прыехаць.
– Напэўна, вы лічыце Мялешкавічы сваёй Радзімай?
– Вядома, гэта мой родны дом. Ведаю прадстаўнікоў і назвы многіх радоў – Камзары, Аўрамы, Макары… Ёсць нават радавод сям’і майго мужа, складзены адным з родных. Добра ведаю старыя назвы вуліц. Напрыклад, гэта сёння наша вуліца называецца Юбiлейнай. А раней яна насіла назву Пераходы. Чаму? Таму што праз вуліцу цякла рэчка, было гразка, клалі гаць для пераходу… Гэта ўсё вельмі цікава – трэба пра гэта памятаць, перадаваць такую інфармацыю з пакалення ў пакаленне. А сёння, паўтаруся, людзі з’язджаюць, у тым ліку і з нашай вёскі. Чалавек у цяперашні час адарваны ад зямлі. І гэта не проста словы. Людзі не трымаюць гаспадаркі. Раней у нашай вёсцы было 5 чэргаў амаль па 30 кароў у кожнай. Сёння засталася адна, у якой толькі 13 жывёл. Калі чалавек не мае часу і не хоча займацца гаспадаркай, не iмкнецца да таго, каб вырасціць нешта сваімі рукамі на прысядзібным участку, тады ён губляе адчуванне каштоўнасці зямлі і сувязі з прыродай. У такім выпадку ў яго душы вёска памірае…
– У вас ніколі не было жадання пераехаць у горад? Бо гэта зноў-такі, як лічаць многія, вялікія перспектывы, камфартабельныя ўмовы жыцця…
– Мы засталіся тут, бо любім цішыню, аднавяскоўцаў і моцна прывязаныя да роднай зямлі. Любім свой край – лясы, палі. Дзеці таксама з радасцю спяшаюцца дамоў на выхадныя, канікулы. Старэйшая дачка вучыцца ў ГДМУ, сын – у БНТУ, а малодшая дачка ў гэтым годзе збiраецца паступаць у ВНУ. Але кожны з iх хацеў б мець свой дом у вёсцы. Муж у мяне мясцовы – з вядомага роду, паслядоўнікі якога пражываюць у гэтых краях. Яго дзядуля – ветэран вайны, вясковы настаўнік, бабуля – заслужаны настаўнік Беларусі, доўгажыхар (ёй 92 гады). Муж працуе ў лясной гаспадарцы ўсё жыццё – не ўяўляю яго ў іншай сферы. Так што нас амаль усё задавальняе – мы знайшлі сябе менавіта ў сельскіх рэаліях.
– Шчаслівы вы чалавек: знайшлі сябе ў сямейных адносінах, няма ўнутранага пратэсту ў сувязі з рэаліямі вашага жыцця. Яшчэ і працу сваю лю-біце. Дык вось, калі перайсці да прафесійнай тэмы: якім, на вашу думку, павінен быць са-праўдны настаўнік?
– Настаўнік перш за ўсё павінен быць добрым. І старацца бачыць добрае ў дзецях. Сёння ўсе кажуць, што дзеці пайшлі нейкія не такія: злыя, жорсткія, абыякавыя. Але гэта далёка не так. Напрыклад, нашы хлопцы і дзяўчынкі, вясковыя, вельмі добрыя, злосці ў іх няма. Бываюць, вядома, нейкія непрыемнасці, адсюль змены ў паводзінах. Але настаўнік павінен гэта ўсё разумець, быць справяд-лівым, своечасова рассудзіць рабят, жыць праблемамі дзяцей. Цяпер усе нашы педагогі перажываюць за выпускнікоў. Усё, як у вялікай сям’і.
Акрамя гэтага, важна не пакрыўдзіць, выслухаць. Сёння дзеці гавораць вельмі мала. Ім цяжка раскрывацца перад субяседнікам: яны больш пішуць у соцсетках, а не гавораць. Дзіця вельмі лёгка па-крыўдзіць. Напрыклад, яны не любяць, каб іх праблемы выносіліся на людзі.
– Ведаю, што ў вас у класе некалькі шматдзетных сем’яў. У вас таксама трое дзяцей. Што думаеце з нагоды колькасці дзетак у сем’ях: ці варта нара-джаць больш аднаго дзіцяці?
– Думаю, што варта. Вялікая дружная сям’я – гэта выдатна. Мы з дзецьмі заўсёды былі разам. Я ішла ў школу з імі, са школы – таксама разам. Дома прыбіралі, складвалі дровы, працавалі ў агародзе. Памятаю, у сына быў складаны пералом рукі. А мы з дзяўчынкамі дровы насілі. Дык ён здаровай рукой браў па адным палене і разам з намі складваў. Лічу, што мы вельмі блізкія і дружныя паміж сабой. Калі вы адчуваеце, што ў вас ёсць час, сілы і сродкі яшчэ на адно дзіця, не адкладайце мацярынства на потым.
– Існуе меркаванне пра тое, што хатняе заданне шкодна для здароўя. Вы бачыце ў гэтым праблему?
– Безумоўна, хатняе заданне неабходна. Перагружаць дзіця, вядома, не варта, але замацаваць пройдзеную тэму трэба. На наступным уроку мы разбіраем ужо новую тэму. І вельмі добра, калі дзеці ў хатняй абстаноўцы вучацца ўнікаць у пройдзены матэрыял самастойна, аналізаваць, супастаўляць. Гэта вельмі важныя навыкі.
– Пагаворым пра літаратуру. Які твор з праграмы ў школьнікаў выклікае вялікія эмоцыі?
– Такіх твораў нямала. Напрыклад, старшакласнікі з задавальненнем чытаюць «Людзі на балоце» Івана Мележа. У 8 класе асаблівай папулярнасцю карыстаецца «Губаты» Аляксандра Далідовіча, у 5 класе з цікавасцю чытаюць «Пра смелага ваяку Мішку і яго слаўных таварышаў» Міхася Лынькова.
– Не сакрэт, што менавіта з кніг дзеці чэрпаюць веды пра дабро і зло, у літаратурных герояў вучацца таму добраму, што ў будучыні, магчыма, дапаможа захаваць у сабе лепшыя маральныя прынцыпы. Цікава было б даведацца, што такое, па-вашаму, сістэма дабра і зла ў выхаванні?
– Менавіта дабро павінна бачыць дзіця на працягу ўсяго жыцця: як дома, так і ў школе. Што такое зло? Трэба тлумачыць падобныя катэгорыі на прыкладзе кніг, добрых фільмаў, выпадкаў з жыцця. Галоўная выснова, якую павінен рабіць настаўнік: у канчатковым выніку дабро заўсёды перамагае зло. Гэта прынцыпова важны момант, які нельга выпускаць з-пад увагі.
– А якое сёння самае вялікае зло ў жыцці дзяцей?
– Калі з пункту гледжання выхавання, то, на мой погляд, сёння многія бацькі робяць вялікую памылку. Яны караюць дзяцей хатнім заданнем: «Выключы тэлевізар, выйдзі з інтэрнету і зараз жа ідзі замест гэтага рабіць урокі!» Гэта значыць прыемнае ў грубай форме замяняецца хатнім заданнем, якое становіцца непрыемным. Лепш дазаваць тэлевізар і кампутар, а разнастайныя гаджэты – толькі пасля выканання хатняга задання.
– Цікава, а тое, што ў вёсцы ўсе ведаюць адзін аднаго, – гэта дапамагае настаўніку або, наадварот, перашкаджае яго працы?
– У плане выхавання і навучэння дзяцей – адназначны плюс. Так як мы ведаем сем’і кожнага дзіцяці, разумеем іх праблемы, добра знаёмыя з самімі дзецьмі. Але настаўні-кам у такой абстаноўцы складаней, таму што мы знаходзімся пад своеасаблівым шкляным каўпаком: да настаўніка ў вёсцы прад’яўляюць вялікія патрабаванні. Нам заўсёды трэба сачыць за сабой, не дазволіць сабе лішняга, заўсёды быць у форме. З маральнага пункту гледжання гэта вельмі складана. Але ў цэлым сям’я і школа ў сельскай мясцовасці жывуць у цесным супрацоўніцтве, якое, дарэчы, можна ахарактарызаваць двума словамі: дружная сям’я!
Юлія ПРАШКОВIЧ. Фота Аляксандра САЛАДКОВА.
