Дата 24 мая абрана не выпадкова – у гэты дзень праваслаўная царква шануе памяць роўнаапостальных Мяфодзія і Кірылы, асветнікаў і прапаведнікаў хрысціянства.
Браты Кірыла і Мяфодзій, легендарныя стваральнікі славянскай азбукі кірыліцы, нарадзіліся ў Грэцыі ў сям’і высокапастаўленага вайскоўца. Мяфодзій, старэйшы з сямі братоў, спачатку, як і бацька, спрабаваў сябе на ваеннай службе, на працягу дзесяці гадоў кіраваў адной з падуладных Візантыі славяна-балгарскіх абласцей, а затым пастрыгся ў манахі. Яго брат Канстанцін (у манастве Кірыла) атрымаў адукацыю пры двары імператара Міхаіла ў Канстанцінопалі і стаў бліскучым філосафам. Ён прыняў сан святара і стаў бібліятэкарам патрыярха Фоція. Не раз Кірыла быў абаронцам праваслаўя ў спрэчках з ерэтыкамі і няслушнымі. Яму прыпісваюць аўтарства другой славянскай азбукі-глаголіцы. Кірыла імкнуўся жыццём у сталічным горадзе і неўзабаве перабраўся ў манастыр да старэйшага брата Мяфодзія. У манастыры было шмат манахаў-славян, размаўляючы з імі, браты вывучылі славянскую мову.
Па запрашэнні князя Расціслава Кірыла і Мяфодзій у 863 годзе прыбылі ў вялікую Маравію з рэлігійна-асветніцкай місіяй – прапаведаваць хрысціянства. Браты прыбылі туды са створанай імі славянскай азбукай і ўласнымі перакладамі рэлігійных кніг на славянскую мову. На працягу трох гадоў яны прапаведавалі новую веру, навучалі народ славянскай грамаце, адкрывалі храмы. З тых часоў для славян надышло новае жыццё, з’явілася магчымасць самабытнага духоўнага развіцця пад дабратворным дзеяннем пропаведзі і набажэнствы на роднай славянскай мове.
Кірыла і Мяфодзій фактычна сталі стваральнікамі літаратурнай мовы, зразумелай тады ўсім славянам.
Пасля смерці Кірылы Мяфодзій быў прысвечаны ў біскупы і працягваў прапаведніцкую і асветніцкую дзейнасць. Ім быў ажыццёўлены поўны пераклад усіх біблейскіх кніг на славянскую мову. Дзейнасць святых братоў атрымала шырокі рэзананс на тэрыторыі Славіі. Іх вучні завяршылі пачаты Кірылам і Мяфодзіем пераклад Святога Пісання і богаслужэбных кніг з грэчаскай на стараславянскую мову. Вучнямі Кірылы і Мяфодзія напісаны жыціі святых братоў, якія былі вельмі папулярнымі і ў усходніх славян.
Кірыла і Мяфодзій ўзведзены ў ранг святых каталіцкай і праваслаўнай цэрквамі. Спадчына Кірыла і Мяфодзія аказала велізарнае ўздзеянне на культуру славянскіх дзяржаў: Балгарыі (а праз яе пасродка – Русі і Сербіі), Чэхіі, Харватыі (у апошняй аж да найноўшага часу захоўвалася пісьмовая традыцыя). Распрацаваная Кірылам і Мяфодзіем пісьменнасць аказала велізарны ўплыў на развіццё рускай кніжнасці і літаратуры. У свядомасці многіх пакаленняў славян Кірыла і Мяфодзій – сімвалы Славянскага ліста і славянскай культуры.
Культ Кірылы і Мяфодзія атрымаў шырокае распаўсюджванне ва ўсіх славянскіх краінах як праваслаўных, так і каталіцкіх (браты былі кананізаваныя неўзабаве пасля смерці). Усталяваны царквой яшчэ ў X-XI стст. дзень памяці Кірылы і Мяфодзія (24 траўня) у Балгарыі быў пераўтвораны пасля ў свята нацыянальнай адукацыі і культуры.
У Расіі святкаванне Дня памяці святых братоў сыходзіць каранямі ў далёкае мінулае і адзначаўся ён пераважна царквой. Быў перыяд, калі пад уплывам палітычных абставінаў наступіла забыццё гістарычных заслуг Кірылы і Мяфодзія, але ўжо ў XIX стагоддзі гэтая традыцыя адрадзілася. З 1953 года 24 мая пачалі святкаваць як Дзень славянскага пісьменства і культуры спачатку ў Балгарыі, а затым і ў Расіі, Украіне і Беларусі. Яму прысвячаюцца навуковыя форумы, праводзяцца разнастайныя культурныя мерапрыемствы. Афіцыйна на дзяржаўным узроўні Дзень славянскай пісьменнасці і культуры ўпершыню быў урачыста адсвяткаваны ў 1863 годзе, у сувязі з 1000-годдзем стварэння славянскай азбукі святымі Кірылам і Мяфодзіем, у тым жа годзе быў прыняты ўказ аб святкаванні Дня памяці святых Кірылы і Мяфодзія 11 мая (24 па новым стылі).
Гэта цікава
Міжнародная прэмія святых роўнаапостальных братоў Кірылы і Мяфодзія заснавана ў 1997 годзе Маскоўскай Патрыярхіяй і Славянскім фондам Расіі. Ёю ўзнагароджваюцца дзяржаўныя і грамадскія дзеячы, дзеячы літаратуры і мастацтва за захаванне і развіццё Кірыла-мяфодзіеўскай спадчыны. Лаўрэатам прэміі ўручаецца бронзавая скульптура святых роўнаапостальных братоў Кірылы і Мяфодзія, дыплом і памятны медаль.
У Расіі і Беларусі Дзень славянскага пісьменства і культуры адзначаецца як дзяржаўна-царкоўнае свята: 24 мая ва ўсіх храмах нашых краін служаць Боскую літургію ў гонар святых роўнаапостальных Кірылы і Мяфодзія. У Беларусі ён святкуецца з 1986 года і называецца Дзень славянскай пісьменнасці і культуры. Дарэчы: беларуская зямля таксама дала свету плеяду таленавітых асветнікаў: Еўфрасінню Полацкую, Кірылу Тураўскага, Францыска Скарыну і іншых светачоў духоўнай культуры. На беларускай зямлі толькі на працягу XIV-XIX стагоддзяў было выдадзена звыш 7 тыс.кніг кірылічнага ліста. Святыя Кірыла і Мяфодзій пакінулі нам Запавет згоды і братэрства – ідэю славянскай супольнасці і ўзаемнасці. Усё гэта з’яўляецца нашым агульным неацэнным багаццем, якія дазваляюць займаць годнае месца сярод іншых народаў свету.
Наталля КАНОПЛІЧ.
